Како што малкумина успеваат, словачкиот автор Тибор Секељ во текот на својот живот ја потврди својата идеја за целосна меѓучовечка правда, рамноправност и еднаквост, беше и сѐ уште им е инспирација на своите следбеници во областите во кои дејствуваше и, секако, во есперантската средина
Куриозитет за најстариот поетски фестивал
Малкумина знаат дека во далечната 1987 година, словачкиот автор Тибор Секељ ги отвора „Струшките вечери на поезијата“ со познатата поема на Константин Миладинов, „Т’га за југ“, во негов прекрасен превод на есперанто-јазик. Песната во превод носи наслов „Sopiro al sudo“ и ова е своевиден куриозитет на најстарата поетска манифестација кај нас.
Тибор Секељ (1912 – 1988) е извонреден пионер на меѓународниот јазик есперанто. Познат во есперантската заедница и надвор од неа како светски патник, истражувач и автор, имаше единствена улога во развојот на поствоеното есперанто-движење. Роден е во 1912 година во Спишка Собота, во сегашна Словачка. Неговите родители мигрирале на југ, во Банат, каде што станува југословенски државјанин. Во 1934 година се стекнува со диплома по право на Универзитетот во Загреб, а во 1982 година, речиси педесет години подоцна, магистрира на Одделот по етнологија, на истиот универзитет. Од 1939 до 1954 година живееше во Аргентина, каде што работеше како новинар. Во тој период ги реализираше своите први експедиции: на врвот на Аконкагва, на Мато Гросо, низ Патагонија (Аргентина и Чиле), Боливија и многу други јужноамерикански држави. Неговите патувања резултираа со цела библиотека книги напишани на српскохрватски јазик, на шпански јазик и на есперанто. Меѓу нив се: 1959 – „Бура над Аконкагва“, 1959 – „Непал ја отвара портата“, 1970 – „Низ земјата на Индијанците“, 1981 – „Светот на доживувањата“ и преводи издадени на триесетина други јазици.
Особено внимание заслужуваат книгите „Истрелај ја стрелата“, книга антологија на усна поезија, што во 1983 година ја издаде УЕА (Универзалната есперанто асоцијација) во рамките на серијалот „Исток-Запад“, како и книгата „Кумевава, синот на џунглата“, која по своето издавање беше преведена на дваесетина јазици и стана голем хит во Јапонија.
Секељ го учеше јазикот есперанто во Загреб (од 1929 година), во рамките на познатиот Академски есперанто-клуб, меѓу чии основачи беше и тој (заедно со И. Лапена, И. Роткович и други). Секаде каде што престојуваше во наредните години, тој работеше за движењето: беше основач на повеќе од 40 локални есперанто-групи и осум државни есперанто-сојузи. Беше и еден од пионерите на есперанто-движењето во Индија и во Непал. Во комитетот на УЕА, каде што доби повеќе мандати (првиот од 1946 до 1966 и последниот од 1983 до 1988), тој особено се ангажираше за развојот на есперанто-движењето во Третиот Свет. Освен тоа, Секељ беше и еден од основачите на ЕВА (Асоцијацијата на есперанто-писатели), како и нејзин прв претседател.
Особено е важно да се спомне неговиот Институт за официјализирање на есперантото, кој се залагаше за системски мерки, конкретно – есперанто-јазикот да биде користен и во неесперантски средини. Таа иницијатива на Секељ датира од 1966 година и постепено беше прифатена. Идеите на овој институт имаа големо влијание и врз самото југословенско движење, од што резултираа Меѓународниот културен сервис, Куклениот меѓународен фестивал и други достигнувања, кои ги надживеаја и Институтот за официјализирање на есперантото и неговиот основач. Една од наградите за најчовекољубива порака, го носеше името на Тибор Секељ, уште за време на неговиот живот.
Тибор Секељ беше особено активен и во УНЕСКО и со полно право може да се каже дека резолуцијата за есперанто (Софија, 1985 година) е негов успех. Тој секаде оставаше многу јасни траги: во есперанто-движењето, во својата професија, во земјите каде што живееше. Денес, неговото име се наоѓа во енциклопедии и во книги за деца, негови пријатели беа кралеви и претседатели, но и Индијанците од џунглата, индиски свештеници, како и обични, едноставни луѓе насекаде во светот.
Како што малкумина успеваат, тој, во текот на својот живот ја потврди својата идеја за целосна меѓучовечка правда, рамноправност и еднаквост, беше и сѐ уште им е инспирација на своите следбеници во областите во кои дејствуваше и, секако, во есперантската средина.
Превод од есперанто: Татјана Шошолчева-Ропајкова
SOPIRO AL SUDO
Se mi ekhavus flugilojn de aglo
por alflugi al mia hejnlando!
por niajn lokojn denove primiri,
Stambolon vidi, Kukuṧon aliri,
por vidi ĉu ankau tie la suno
kiel ĉi tie, briletas sen lumo.
Se min tie la sama sun’ atendus,
se ĝi mornajn radiojn elsendus,
al longa vojago mi min preparus,
en fora lando mian hejmon farus,
kie la suno plenbrile varmias,
kie la ĉielo per stelplen ĉarmas.
Ĉi tie obskuras, malhel min envolvas
kaj densa nebulo la teron kovras;
frostoj kaj neĝo kaj grizaero,
ventegoj fortaj ĝis senespero;
Ĉirkaŭe nebulo kaj frosto surtera,
en la brust’ frido, la penso mizera.
Ne, ĉi tie mi ne povas vivi,
ni ne plu povas tra la frosto drivi!
Ho, donu flugilojn por ilin surmeti.
por denove la hejmlandon treti;
al niaj urboj mi sopiras flugon
por vidi Ohridon, por vidi Strugon.
Tie l’ aŭroro varmigas l’ animon
la sunć hela sinkas en montaran sinon;
tie la naturo regalis ne vane,
abandon disŝutis plennana;
lago blankas en mateno frua
aŭ pro vento iĝas malhelblua;
montoj, kamparoj, jen ĉio, ĉio,
tuŝita estas per belo de belo.
Tie mi flutludu, ĝis satiĝo de l’ kor’,
la suno subiru, kaj mi mortu for.
TIBOR SEKEJ
(превод на есперанто
на „Т’га за југ“)
