Од Атина до Берлин, владите се здружуваат околу идејата за турбополнење на економијата. Ако е успешна, може да биде трансформативна – но тоа е големо ако
МОЖНА ЛИ Е УНИЈА НА ПАЗАРИТЕ НА КАПИТАЛОТ?
За разлика од Американците, Европејците не преземаат ризици. Ако го сторат тоа, десетте трилиони евра што ги имаат на нивните банкарски сметки, што е повеќе од една третина од големината нa економијата на САД, би можеле да се инвестираат на берзата. Тоа ќе им даде на компаниите повеќе готовина. Тоа ќе им овозможи на тие компании да трошат на проекти за јавно добро. И сето тоа би поттикнало економија на ЕУ што тоне.
За владите, уривањето на бариерите за да се овозможи сето тоа да се случи, може да биде последна шанса да се спаси континентот од лизгање во финансиската бездна. Тоа е дел од она што Европската Унија го нарекува унија на пазарите на капиталот – здодевно име за комплициран проект што содржи неколку речиси непробојни идеи – но кој може да ја промени играта.
ЕУ долго време го фали својот единствен пазар – идејата дека луѓето, стоките и парите треба да можат да се движат низ блокот непречено како да е една голема држава, како САД, во реалноста не успеа да го исполни тоа ветување, особено кога станува збор за протокот на пари, а економските последици од тоа сега се очигледни. Синдикатот на пазарите на капиталот е обид да се исправи тоа.
ЗАОСТАНУВАЊЕ ЗАД САД И КИНА
Не е ни чудно што ваквата идеја има некои моќни поддржувачи. „Не можеме да ги одложиме овие инвестиции“, рече францускиот претседател Емануел Макрон годинава. И според претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, нејзиниот претстоен петгодишен мандат е „време на инвестиции“, кое ќе започне со „заокружување на нашата унија на пазарите на капиталот“. Не е тешко да се види зошто е потребна таква храбра визија. Европската економија сѐ повеќе заостанува зад САД и Кина. Индустријата е во пад. Нејзините стартапи со готовина се помали и помалку успешни од нивните ривали во странство. А фискалните правила на ЕУ значат дека има малку јавни пари што треба да се потрошат за ориентирање кон зелена енергија и градење на одбранбената индустрија, соочени со војната во Украина.
– Треба да финансираме ризични иновативни проекти за да го надминеме технолошкиот јаз со САД – рече Стефан Бујна, извршен директор на најголемата европска берзанска групација „Еуронекст“.
Така, заштедите од 10 трилиони евра на Европејците изгледаат многу привлечно. И иако тоа е само дел од идејата за синдикатот на пазарите на капиталот, тоа е голем дел, и затоа наскоро би можеле да добиеме ребрендирање за да го наречеме синдикат за штедење и инвестиции.
Како прв чекор, Франција го промовираше создавањето заеднички штеден производ низ ЕУ. Целта би била да се истуркаат европските штедачи од банкарските депозити со ниски камати во акции, каде што ќе можат да им помогнат на компаниите да растат.
Постојат неколку исклучоци, како Холандија и Шведска, но во поголемиот дел од Европа пензиите ги плаќа владата и се финансираат преку оданочување. Спротивно на тоа, САД имаат свој 401(к) – приватна сметка поттикната со даноци што ги инвестира парите и исплаќа откако луѓето ќе се пензионираат.
– Ако навистина сакате да ја поттикнете европската економија и да обезбедите стабилно и долгорочно финансирање, погледот кон пензиските заштеди е многу очигледен избор – рече Мичиел Хорк, виш советник во „ПГГМ инвестментс“, холандска фирма за управување со пензиите, која управува со 243 милијарди евра.
Разликите се покажуваат во статистиката. Во САД речиси 60 отсто од домаќинствата поседуваат акции, директно или индиректно преку нивните пензии. Во Франција тој број е околу 18 отсто, со слични бројки и во Германија.
Вредноста на сите компании на европските берзи, како процент од БДП, е половина од онаа во САД, според извештајот на Комисијата. А ризичниот капитал во Европа – кој се обложува на компании во рана фаза во технолошкиот сектор и се смета за волшебна состојка што ја прави Америка толку привлечна за стартапи – е една дваесеттина од големината на оној во САД.
ШТО Е ПАЗАР НА КАПИТАЛ?
Фабрика за муниција, фарма на ветер и стартап со вештачка интелигенција се многу различни. Но тие имаат едно нешто заедничко: им требаат пари за да работат.
Таму влегуваат пазарите на капиталот. Пазар на капитал е секое место каде што инвеститорите тргуваат со извори на финансирање. Најочигледен пример е берзата, каде што се купуваат и продаваат акции на компании, но има и слични пазари за долгови на компании или државни, познати како обврзници.
Идеално, унијата на пазарите на капиталот би ги поврзала сегашните 27 различни пазари низ ЕУ, дозволувајќи им на инвестициите да се прелеат преку границите и во процесот привлекувајќи повеќе капитал од штедачите за да помогне во финансирањето на европската индустрија и да ѝ помогне да се натпреварува со странските ривали.
Не е дека пари нема, рече Матје Савари, главен стратег во „БЦА рисрч“, фирма за финансиски истражувања. Но „Европа има фрагментирани пазари на капитал… што прави да е поскапо за бизнисите да собираат средства“. Во моментов околу 300 милијарди евра европски заштеди се инвестираат во странство секоја година, главно во САД.
Како што економскиот застој во Европа почнува да изгледа повеќе како постојана држава, некои работи почнуваат да се менуваат. Шефовите на влади на ЕУ во април се согласија да го „повторат“ европскиот пазар за препродаден долг познат како секјуритизација, кој долго време беше политички токсичен во Европа поради неговата улога во финансиската криза 2007-2008 година. Министрите за финансии исто така во мај се согласија да работат на „продлабочување“ на националните пазари на капитал – зголемување на привлечните можности за инвестирање – за што нема да биде потребно законодавство на ниво на ЕУ.
Постои чувство дека станува збор за идеја чие време е дојдено. На маргините на состанокот на министрите за финансии на ЕУ во јули, Германецот Кристијан Линднер поставуваше прашања за огромниот долг на Франција, но тоа практично стана јасно кога „Политико“ праша за унијата на пазарите на капиталот.
– Тоа е еден од нашите врвни приоритети. Ова е многу поважно отколку секогаш да се размислува за натамошен јавен долг – рече тој.
И во услови на понекогаш тешки односи меѓу најмоќните влади на ЕУ, тоа е една тема каде што Париз и Берлин имаат меѓусебно разбирање. На Германците им се допаѓа затоа што може да ја избегнат потребата од повеќе заедничко задолжување во ЕУ, како што беше направено за време на пандемијата, што тие го мразат. Во Франција, проектот е уште еден чекор кон правење на ЕУ помалку зависна од САД. Приватниот капитал би можел да ѝ помогне на Европа да се преориентира во области како што се енергијата и одбраната. Тоа што може да им помогне и на европските штедачи да се одвикнат од американските инвестиции е дополнителен бонус.
– Правилата на играта во Европа денес веќе не се соодветни, затоа што ако ги погледнеме одбраната и безбедноста, вештачката интелигенција, декарбонизацијата на нашите економии и чистата технологија, имаме ѕид од инвестиции – наведе францускиот претседател Емануел Макрон во својот говор насловен „Европа – може да умре“.
Законите за стечај како главен проблем
Да се направи ова не е лесно. Стандардизирањето на законите за стечај, главната отскочна штица на проектот, е целосно заглавено. Ова е критично затоа што кога доверителите одлучуваат дали да помогнат или не во финансирањето на некој проект, тие сакаат со сигурност да знаат што ќе се случи ако се запре.
Друга клучна идеја е создавање единствен супервизор на ЕУ за „небанкарски“ финансиски организации, како што се берзите и менаџерите на средства. Тоа ќе им овозможи да ги следат истите правила низ целиот блок кога работат прекугранично, но многу главни градови не се за тоа. Најверојатниот кандидат за иден супервизор на ЕУ ќе биде Европската управа за хартии од вредност и пазари со седиште во Париз – но ривалските главни градови се загрижени ако таа биде победникот, бидејќи големите фирми ќе се преселат во Франција за да бидат блиску до нивниот супервизор.
Потоа, тука е фактот дека ќе има губитници во секој заеднички напор да се создаде единствен пазар за финансии. Во моментов многу финансиски институции – банки, осигурителни компании, берзи и слично – имаат корист од тоа што се „голема риба во мало езеро“. Според унијата на пазарите на капиталот, тие би биле изложени на конкуренција од цела Европа. Некои од нив не би успеале, или би банкротирале или би биле откупени од ривалите.
– Многу малку земји се уверени дека нивните национални шампиони ќе го преживеат контактот со вистинската конкуренција. Сите секогаш велат дека сакаат отворени пазари и конкуренција и така натаму, но тоа не се случува во реалните поставувања на политиките – рече Брајан Кофлан, службеник за одржливи финансии во Европската организација на потрошувачи.
Во неодамнешниот извештај, „Фајнанс воч“ откри дека дури и во најдоброто сценарио, каде што унијата на пазарите на капиталот е завршена, приватното финансирање ќе може да задоволи само една третина од потребите за зелена транзиција на ЕУ. Остатокот ќе треба да дојде од владините фондови.
