Предизвиците во ЕУ се придружени со поширока криза на вредности во европскиот простор, што ги доведува во прашање демократските принципи и институции. Европските граѓани, исто така, станаа посвесни за тешкотиите на европските центри за донесување одлуки што ефективно ќе одговорат на оваа реалност
Очекувањата од европските избори
Триста и педесет милиони Европејци од 6 до 9 јуни во 27 земји членки на Европската Унија ќе одредат во кој правец понатаму ќе тргне обединета Европа. Гласањето привршува, но европските избори никогаш не ги привлекуваат граѓаните како кога одлучуваат за лидерството на своите земји на парламентарни избори. Ќе бидат избрани 720 пратеници во Европскиот парламент, кои потоа ќе го изберат шефот на Европската комисија, имено „Владата“ на обединета Европа.
Принципот „најдобар кандидат“ се применува на изборите во ЕУ од 2014 година
Основните принципи на изборното право за ЕУ се дефинирани во т.н. Закон за непосредни избори. Се наведува, на пример, дека изборите за Европскиот парламент се одвиваат „генерално, директно, слободно и тајно“ и дека избраните претставници „не се обврзани со наредби или инструкции“. Партии од различни земји формираат европски партии со (идеолошки компатибилни) партии од други земји на ЕУ. Тие потоа ги претставуваат политичките групи во Европскиот парламент. Така се појавуваат транснационалните фракции. На пример, постои христијанско-конзервативната Европска народна партија (ЕПП). Во него се наоѓаат партиите ЦДУ и ЦСУ на Германскиот сојуз. Социјалдемократските претставници се активни во пратеничката група на СиД, на пример од СПД. Во Европскиот парламент во моментов има седум политички групи. Сепак, парламентарците можат да седат во парламентот без фракција.
Принципот „најдобар кандидат“ се применува на изборите во ЕУ од 2014 година. Тоа значи дека партиите номинираат најдобри кандидати што претходно биле потврдени со внатрепартиски процес. Тие т.н. најдобри (или „врвни“) кандидати се во изборната кампања како – заштитно лице на партијата. Најдобриот кандидат е номиниран од партиските групи за највисоките позиции во ЕУ. На пример, за Европската народна партија, најголемата групација во парламентот, како главен кандидат се натпреварува актуелната претседателка на комисијата, Урсула фон дер Лејен.
Но тоа не значи дека првиот кандидат ќе биде предложен за кандидат за прв човек на Европската комисија (односно европската влада) по изборите. Не е Европскиот парламент (ЕП) тој што предлага кандидат за претседател на Европската комисија (Влада), туку Европскиот совет. На пример, на последните избори не беше Манфред Вебер како победник на изборите, туку Урсула фон дер Лејен.
Новости има и оваа година, па Германците и Австријците што ќе наполнат 16 години ќе можат да гласаат. Предвидувањата покажуваат дека екстремната десница ќе зајакне, а обичните, социјалистите и либералите ќе ослабат.
Седумдневниот уреднички тим носи предвидувања од истакнати европски медиуми и експерти, и сите ја нагласуваат важноста на овие избори за иднината на Европа.
ЕУ е во клучна фаза од својата 70-годишна историја
„На секои пет години ние проевропејците велиме: ’Овие европски избори се најважните досега‘. Се сеќаваме: неколку месеци пред европските избори во 2009 година, Леман брадерс штотуку пропадна, а вистинската банкарска и финансиска криза ги погоди прво САД, а потоа и Европа. Во 2019 година, Доналд Трамп веќе беше американски претседател две години, Британците се одлучија за брегзит, „бегалската криза“ го достигна својот врв и стануваше сѐ поочигледно дека ЕУ има проблем со одржувањето на владеењето на правото во сопствените редови. Уште еднаш, тогашната теза беше дека претстојните европски избори се најважни на сите времиња за да успееме да се спротивставиме на центрифугалните сили во критична фаза. Затоа, не е ново тврдењето дека претстојните европски избори се особено важни. Ајде да видиме каде е ЕУ денес. Ситуацијата е сериозна, ЕУ е можеби во клучна фаза од својата 70-годишна историја. Ширината и сериозноста на кризите, предизвиците и пресвртите со кои се соочува во исто време се без преседан“, пишува д-р Малте Тим Забел од Универзитетот во Бон, тврдејќи дека зајакнувањето на европската десница ќе ги промени политичките односи на Стариот Континент. Актуелниот европски комесар од Италија задолжен за економија, Паоло Џентилони, изјави дека „пет години се зад нас со две огромни кризи: кризата со ковид и онаа со војна на европскиот континент. Претходните години беа уште потешки, а кулминираа со излегувањето на Обединетото Кралство. Сепак, Европа е посилна од порано. Ако ја погледнеме оваа изборна кампања, всушност има помалку „излези“. Сега дебатата е за тоа каков тип Европа сакаме, а не повеќе за тоа дали ја сакаме или не“.
Предизвиците на проширувањето на ЕУ
Интересно е дека во врска со проширувањето на ЕУ, Тајн Карјалаинен, истражувач во Институтот за надворешна политика во Хелсинки, пишува дека „проширувањето на Унијата е едно од најзначајните прашања од последните европски избори, кога главни теми на разговор беа климата, миграцијата и надворешните закани. Овие прашања не ја изгубија својата важност, а министрите на ЕУ го посетија Западен Балкан, прогласувајќи го регионот за дел од европската заедница. Внимателен граѓанин може да се запраша во ситните часови на ноќта дали проширувањето на ЕУ сега е прашање на судбина што ќе го погоди целиот континент. Во моментов, Албанија, Босна и Херцеговина, Грузија, Молдавија, Црна Гора, Македонија, Србија, Турција и Украина добија статус на земји кандидати. Дополнително, заинтересирано е и Косово, кое поднесе апликација за членство во декември 2022 година. Има голема поддршка за членството на Украина и Молдавија, што предизвика незадоволство кај оние земји што веќе дваесет години чекаат свој процес, вели меѓу другото во врска со предизвиците на проширувањето на ЕУ, во пресрет на резултатите од европските избори, Тајн Карјалаинен, истражувач во Институтот за надворешна политика во Хелсинки.
Има и разочараност од некои членки на ЕУ поради тоа што со членството стагнирал националниот развој
– Приклучувањето во ЕУ пред 20 години за Словенија значеше посветеност на заедничките вредности, правниот поредок и заедничката одговорност за заеднички развој, но денес сè изгледа сосема поинаку – смета Лојзе Петерле, долгогодишен претставник од Словенија во Европскиот парламент.
А денес, како што изјавува Петерле, „денес сме помалку Европејци, повеќе поделени и корумпирани, со помалку радост во животот и чувство за заедница. Не сме ја завршиле демократската транзиција, сè уште не можеме да ги закопаме мртвите, а камоли да се помириме со вистината за минатото. Денеска имаме впечаток дека сме поблиску до конфликт отколку до соживот“.
Брисел е најголемиот проблем, според д-р Жига Турк.
– Имаме „Титаник“ на кој оркестарот свири песни за зелената транзиција, за мултикултурализмот, за европската империја на единствен имот, за повеќе Европа и повеќе демократија… И ако сериозно не се запрашаме дали ќе има промени по годинашните избори, ние сме само дел од тој оркестар и дел од играта на она што се случува во преден план, додека во заднина работите си одат по својот пат – е ставот на поранешниот словенечки министер.
Во Португалија широка промоција на позитивна европска агенда инспирирана
од традиционалните вредности
Постои поширока криза на вредности во европскиот простор!
„Лидерите на четири европски организации издадоа интересна заедничка изјава пред европските избори, потврдувајќи ја нивната посветеност да работат со европските институции, кандидатите за европратеници и политичките партии за промовирање на позитивна европска агенда, која е инспирирана од традиционалните универзални вредности“, пренесуваат деновиве повеќе медиуми во Португалија.
Во декларацијата се изразува загриженост за последиците од серијата економски, имиграциски, здравствени и енергетски кризи што ги погодуваат Европа и светот, како и тековните конфликти.
– Овие предизвици се придружени со поширока криза на вредности во европскиот простор, што ги доведува во прашање демократските принципи и институции. Европските граѓани, исто така, станаа посвесни за тешкотиите на европските центри за донесување одлуки ефективно да одговорат на оваа реалност – се вели во документот.
И црквите се чувствуваат повикани да придонесат за редефинирање на рамката на приоритетите за одржлива иднина во Европа. Тие го забележуваат „исклучувањето на секое соодветно повикување на христијанските вредности во релевантните текстови на ЕУ“ и разочарувањето на „голем дел од граѓаните, кои самоуверено гледаат на европската иднина низ призмата на традиционалните вредности и кои сега се чувствуваат маргинализирани бидејќи немаат можност на автономен и јасен начин да ги изразат своите ставови и мислења“. Во овој контекст се повикува да се смени трендот и да се обезбеди што е можно пошироко учество на граѓаните во процесот на одлучување и управување со европските прашања.
Два антипода на вредности
Според одредени аналитичари, очигледно дека егзистираат два система на вредности, кои се во колизија еден со друг, не само на Стариот Континент туку и на глобално ниво.
Имено, едниот систем се залага за: апсолутен индивидуализам; промовирање на ЛГБТ и родови политики; космополитизам; постхуманизам; неограничена миграција; релативизирање на сите форми на идентитет; критичка теорија на раса, релативистичка и нихилистичка филозофија на постмодернизмот, различна интерпретација на историјата од досегашната… Во тој контекст, сѐ повеќе самите сме сведоци (па и жртви) на очигледниот тренд на ретуширање на историјата, сведоци сме на забрана на книги и уметнички дела, забрана за музички изведби на ремек-дела на класиката, забрана за спортување на спортисти на меѓународни натпревари…
Од другата страна, позициите на традиционалистите, имено десните демократски вредности ги промовираат следниве позиции: колективен идентитет (наспроти индивидуализам); патриотизам (наспроти космополитизам); традиционално семејство (наспроти родови недоречености); постојна религија (наспроти нихилизмот); историска вистина (наспроти историски ревизионизам)…
Навистина, секој објективен опсервер ќе констатира постоење на две спротивставени ориентации, поточно две антагонистички идеологии и системи на светоглед!
Според ова, аналитичарите подвлекуваат дека доаѓаме до констатација дека се дојдени во конфликт два модела за понатамошен развој на човештвото. Од една страна либералниот, глобалистичкиот модел на „современиот“ Запад што според аналитичарите „ја узурпираа демократијата како општествен феномен и ја прикажуваат таа опција единствено како исправна“, поради што се доведе до вакво раслојување, антагонизми и воени судири…
Од друга страна, е моделот кон мултиполарен, полицентричен пат во чија основа се традицијата и традиционалните вредности што како основа се вградени во меѓународното право и т.н. перемпторно право (јус когенс), но и во основните декларации на меѓународните институции и ЕУ како темелни вредности, при нивното формирање. Но тоа е нешто што Европа и нејзините институции треба да го разгледаат, по европските избори…
Новото свикување на Европскиот парламент ќе вклучува претставници од следните земји:
Германија – 96 претставници
Франција – 81 пратеник наспроти 79 во претходниот парламент
Италија – 76 претставници
Шпанија – 61 пратеник наспроти 59 во претходниот парламент
Полска – 53 пратеници наспроти 52 во претходниот парламент
Романија – 33 претставници
Холандија – 31 пратеник наспроти 29 во претходниот парламент
Белгија – 22 пратеници наспроти 21 во претходниот парламент
Грција, Чешка, Португалија, Унгарија, Шведска – по 21 претставник
Австрија – 20 пратеници наспроти 19 во претходниот парламент
Бугарија – 17 претставници
Данска, Финска и Словачка – по 15 наспроти 14 во претходниот парламент
Ирска – 14 пратеници наспроти 13 во претходниот парламент
Хрватска – 12 претставници
Литванија – 11 претставници
Словенија и Летонија – по девет претставници наспроти осум во претходниот парламент
Естонија – 7 претставници
Кипар, Луксембург и Малта – по шест претставници
