По повод Меѓународниот ден на сеќавање на холокаустот
Автор: Менсур Халити
Денес, човештвото застанува за да им оддаде почит на безбројните души кои загинаа среде мрачниот зафат на нацистичкиот режим во Европа. Во овие свечени комеморации лежи длабока неопходност – пресметка со длабочините на човечката изопаченост, остра конфронтација со нашата сопствена способност за неискажливи ужаси и признание дека дури и најдоблесните меѓу нас можат да бидат вовлечени во бездната на масовното злосторство, отстапување нивниот морален компас за влијанието на оние што се на власт.
За Ромите, овие сеќавања имаат особено потресно значење, витален доказ за често занемаруваната трагедија на холокаустот на Ромите. Систематското уништување на Ромите за време на престолнината на Втората светска војна, пречесто сместено на маргините на историскиот дискурс и образовните програми, бара сеќавање, барајќи да се соочиме со сенките на нашето минато со непоколеблива решителност.
Сепак, самото присуство на комеморациите и одржувањето говори не го исполнува нашиот императив. Ние, Ромите, мора да се соочиме со неодложното прашање: Како
да спречиме сеништето на историјата да не ја прогонува нашата сегашност и иднина? Владите, во нивните гестови на емпатија кон починатите, често ги занемаруваат маките на живите. Од основањето на Конвенцијата за спречување и казнување на злосторството геноцид од страна на Обединетите нации во 1948 година, правата и достоинството на Ромите во европските општества опаѓаат, нивниот имот, вработување, уставни и човекови права премногу често се изгазени неказнето. За секој ден посветен на комеморацијата, постојат безброј други нарушени со недостоинство, малтретирање, насилство и крвопролевање нанесени врз Ромите низ целата Европа. За секој подигнат спомен-обележје, има безброј случаи на ромски домови срамнети со земја во бесмислени чинови на уништување.
Ехото од минатото застрашувачки одекнува во нашата сегашна реалност: насилството против Ромите се потврдува преку искачувањето на екстремно десничарските фракции – било да е тоа Јобик во Унгарија или Атака во Бугарија – издигнати на власт преку навидум демократски средства.
Сепак, среде оваа мрачна табела, има блесоци на препознавање. Унгарија, Полска, Словачка и Украина го признаа холокаустот на Ромите. Но, дали можеме да ја помириме прогресивната фасада што овие нации ја прикажуваат на глобалната сцена со острата реалност на системска дискриминација и прогон што ги трпат Ромите во нивните граници? Дали ќе се помириме бидејќи земји како Германија организираат елаборирани комеморации за холокаустот, а истовремено испраќајќи десетици илјади Роми на неизвесни судбини во земји каде што се наѕираат голема дискриминација и опасност, без дури и најосновна заштита?
Овие дилеми служат само како неколку вињети кои го илустрираат вознемирувачкиот циклус на историјата кој се повторува во однос на Ромите, нагласувајќи ги инхерентните ограничувања само на сеќавањето и образованието на холокаустот.
Студија на германската федерална единица за антидискриминација ја открива вознемирувачката вистина: додека мнозинството може да го признае холокаустот на Ромите, секој трет Германец ја ослободува Германија од каква било посебна вина во истребувањето на Синтите и Ромите од страна на нацистите и нивните соработници. Тогаш, каков начин на дејствување е пред нас?
Мораме да се соочиме со острата реалност дека нашата колективна меморија е кооптирана за подли цели, одбивајќи да биде заробена во оваа подмолна улога. Признавањето на холокаустот на Ромите мора да биде суштински поврзано со опиплив
напредок за Ромите. Не можеме да го запреме бранот национални влади кои ја
користат нашата меморија за политичка целисходност, но можеме да ја користиме
нашата колективна агенција за да го трансформираме наративот на нашиот народ во
катализатор за суштински промени.
Мораме да заземеме критички став кон сеќавањето на холокаустот, предизвикувајќи ги јавните институции да ги истражат своите поими за напредок и да го проценат препречениот пат или изгубеното тло од моментот на воведувањето на Конвенцијата
за спречување и казнување на кривичното дело геноцид.
Мораме да ги бараме одговорните за нивната наведена посветеност кон демократските идеали, дури и кога тие продолжуваат со недемократските практики, откривајќи ја неусогласеноста на нивните амбиции за поддршка на инклузивни економски и политички институции наспроти позадината на сеприсутната дискриминација и маргинализација на Ромите. Мораме подетално да ги испитаме чекорите направени во признавањето на холокаустот на Ромите.
Размислете за резолуцијата на Европскиот парламент која се залага за меѓународно
признавање на 2 август како Денот на ромскиот холокауст – напор кој е неопходен
за европската јавност и за Ромите, кои заслужуваат неискажано разбирање на нивната
историја за да се движат низ тековите на сегашноста и да го обликуваат текот на
нивната иднина.
Мораме да го рекалибрираме наративот околу геноцидот на Ромите, враќајќи го
нашето влијание како агенти на отпор кои истрааја низ вековите на угнетување,
насилство и масовно истребување. Таа историја премногу често се затскрива со
наметката на жртвувањето, занемарувајќи го нескротливиот дух и трајната
издржливост на Ромите.
Кој се сеќава, на пример, на храбриот став на затворените Роми на 16 мај 1944 година,
додека тие пркосно се спротивставуваа на тиранијата на нацистите во границите на
Аушвиц-Биркенау? По издржување со векови на прогон и потчинување, ние стоиме
како најотпорното и најживописното малцинство во Европа, доказ за нескротливиот
дух на нашиот народ.
На крајот на краиштата, за да создадеме колективен пат напред, изоставени од
оковите на зависност и инфериорност, мораме да водиме бескомпромисна борба за
суверенитетот на нашите умови. Мора да се замислиме себеси, не како транзитни
жители на туѓа култура, туку како фактори на богато и живописно наследство,
непоколебливи во нашето тврдење за нашиот посебен идентитет и непоколебливи во
нашата потрага по иднина обликувана од нашите сопствени амбиции и желби.
Нека сеќавањето на холокаустот не послужи како остаток од минатото, туку како
водечки светилник што го осветлува нашиот пат напред – постојан потсетник за тоа кои
сме ние, кои се нашите противници и сојузите што мораме да ги склопиме за да обликуваме иднина која ќе ја почитува издржливоста и цврстината на Ромите. Зашто
ако не успееме да го вратиме нашето сеќавање за подобрување на нашите животи,
ризикуваме уште еднаш да станеме плен на махинациите на опортунистичките
политичари кои го искористуваат го нашето страдање за да го украсат нивниот
меѓународен престиж, истовремено осудувајќи ги нашите луѓе на понижувања и
насилство на мнозинството домови.
