Последниот предлог што дојде од Кисинџер како долгогодишен критичар на пристапувањето на Украина во НАТО е особено значаен. Што, всушност, се крие зад
ваквите надворешнополитички „полукружни свртувања“?!
Легендата на американската надворешна политика за четири месеци со два дијаметрално спротивни става во однос на Украина
Поранешниот американски државен секретар Хенри Кисинџер неделава направи „у-свртување“ на својот став во врска со Украина и НАТО, изјавувајќи нешто сосема спротивно од досегашните негови позиции, односно дека „украинското членство во НАТО ќе биде соодветно откако ќе се обезбеди мир“. Говорејќи на Светскиот економски форум преку Зум, 99-годишниот политичар рече дека иако бил против пристапот на Украина во НАТО пред инвазијата, сега тоа е посакуваниот исход.
– Пред оваа војна бев против членството на Украина во НАТО бидејќи се плашев дека ќе започне токму тој процес што го гледаме сега. Сега, кога процесот го достигна ова ниво, идејата за неутрална Украина во овие услови веќе нема смисла. И на крајот на процесот што го опишав, тој треба да биде гарантиран од НАТО во какви било форми, но верувам дека членството на Украина во Алијансата би било соодветен исход – рече тој.
Украинската неутралност беше клучното барање на Русија за време на преговорите што се одржаа во март минатата година. Нацртот од 15 точки вклучуваше откажување на Киев од своите амбиции да му се приклучи на НАТО и да се согласи да не биде домаќин на странски воени бази или оружје во замена за заштита од сојузниците како што се САД, Велика Британија и Турција.
Преговорите пропаднаа, а позициите на двете страни се зацврстија набргу потоа. Кремљ сега вели дека Киев мора да ја признае анексијата од Москва на четирите јужни и источни региони на Украина. Во меѓувреме, Киев бара секој руски војник да ја напушти својата територија, вклучувајќи го и Крим, кој Русија го анектираше во 2014 година.
Последниот предлог што дојде од Кисинџер, жесток реалист и долгогодишен критичар на пристапувањето на Украина во НАТО, е особено значаен. Во септември тој во своето обраќање пред Советот за надворешни односи рече дека таквиот потег не би бил мудар, бидејќи ќе доведе до дополнителна ескалација на конфликтот. Минатиот месец тој повика на прекин на огнот, според кој, Русија ќе се повлече на првите линии на фронтот демаркирани пред инвазијата во февруари, а Крим да биде предмет на „преговори“. Тој тогаш алудираше на членството на Украина во НАТО, велејќи дека двете работи треба да бидат „поврзани“, но неговата последна изјава е најексплицитната досега.
Зошто досега не било мудро, а отсега ќе биде мудро да се дозволи Украина да влезе во НАТО
Обидите на Вашингтон да ја вклучи Украина во НАТО по распадот на Советскиот Сојуз не беа разумни, изјави Кисинџер во своето обраќање пред Советот за надворешни односи, непартиски американски аналитички центар. Тогаш, во септември, искусниот дипломат тврдеше дека Вашингтон се обидел неселективно да ги вклучи сите поранешни членки на советскиот блок под својот чадор по падот на Берлинскиот ѕид и дека „Целиот регион помеѓу центарот на Европа и руската граница стана отворен за реструктурирање“.
– Од руска гледна точка, САД тогаш се обидоа да го интегрираат целиот овој регион, без исклучок, во стратегиски систем предводен од Америка – рече тој, додавајќи дека овој развој во основа го отстрани историскиот „безбедносен појас“ на Русија. Кисинџер притоа потенцираше дека „не беше мудра американска политика да се обиде да ја вклучи Украина во НАТО“.
Но, по сѐ изгледа, не е само Кисинџер тој што го менува односот кон Украина.
Кои се условите за 18 милијарди евра на ЕУ за Украина?
Украина во вторникот ја доби првата транша од три милијарди евра од пакетот за поддршка на ЕУ од 18 милијарди евра што беше ветен во декември за да им помогне на финансиите и економијата на земјата, но овој пат со неколку сериозни забелешки и услови.
Целта на итната помош е да обезбеди краткорочно финансиско олеснување, финансирање на непосредните потреби на Украина, рехабилитација на критичната инфраструктура и почетна поддршка за одржлива повоена реконструкција. Според извештајот на Министерството за финансии на Украина, буџетските расходи во 2022 година изнесувале 75 милијарди долари, од кои 38,6 отсто, или околу 29 милијарди долари, биле финансирани од државите партнери. Земјите од ЕУ и од НАТО, исто така, ѝ обезбедуваат на Украина оружје и хуманитарна помош, што значи дека во суштина, Западот го плати најголемиот дел од украинските трошоци. Во актуелнава ситуација, на Украина ѝ треба континуирана финансиска и воена помош од Западот.
Сепак, ЕУ постави некои услови за Киев, почнувајќи од 2023 година, што значи дека трансферот на средства е условен со спроведување на реформите.
Војната ги премисли западните донатори за давање безусловна помош и таа повеќе не се доживува како причина за забавување на промените во Украина.
Во мај 2022 година, Г7 се согласи на 18,4 милијарди долари за да ѝ помогне на Украина да ги плати сметките, без приложени услови. Целта беше финансиски да ѝ се помогне на Украина и да ѝ се овозможи да управува со својата економија. Покрај помошта од Г7, Европската Унија понуди девет милијарди евра заеми за Украина, но кон крајот на 2022 година, Украина доби само шест милијарди евра од вкупниот износ што беше ветен.
Плаќањата за Украина според инструментот МНР+ [макрофинансиска помош] од 1,5 милијарда евра месечно ќе бидат условени од напредокот на земјата во исполнувањето на договорените услови и усогласувањето со барањата за известување.
– На ЕУ ѝ треба гаранција дека Украина правилно ќе искористи 18 милијарди евра. Затоа ЕУ традиционално посветува внимание на владеењето на правото и на антикорупцијата. Овие показатели навистина се на списокот со услови за добивање на финансирањето – изјави за „Европска правда“ вицепремиерката Олха Стефанишина.
Сепак, овие критериуми отсекогаш биле најтешки за Украина. Веќе минатиот декември, неколку извори во украинската влада се пожалија на условите за финансиска помош од ЕУ.
Стефанишина рече дека се надева дека Украина ќе ја добие целата сума од 18 милијарди евра.
– Еден од нашите главни аргументи (во преговорите со Европската комисија) беше дека овие средства ни се потребни за земјата да опстане – објасни таа, додавајќи, сепак, дека по неуспешното искуство од 2022 година, невозможно е да се исклучат нови проблеми.
– Европската комисија исто така научи од ова искуство – рече Стефанишина, додавајќи дека затоа, за Киев, времето на безусловна помош е „историја“.
Деталите од договорот беа објавени во јавноста на 17 јануари. Првата транша од три милијарди евра (двомесечна помош) е распределена безусловно. ЕУ ќе ги префрли преостанатите 15 милијарди евра само откако ќе ги исполни обврските на Украина. Меморандумот се состои од 20 точки, поделени во четири области на политиката, секоја со свој краен рок.
Притоа таксативно се наброени цела низа обврски што украинската влада мора да ги исполни, почнувајќи од изборот на нов директор на Националното биро за борба против корупцијата, преку продолжување со работата на Врховниот совет на правдата и Високата квалификациска комисија на судии врз основа на препораките на Советот за етика и комисијата за конкуренција, промена на системот за избор на идни судии, вклучувајќи јасни критериуми за оценување и методологија за бодување, па сѐ до низа мерки од областа на политиката на „Макрофинансиска стабилност“.
Некои земји од ЕУ, пред сѐ Германија, сакаа да доделат пари за Украина како грант, како што направија САД минатата година, но идејата не наиде на едногласна поддршка. Како компромис, тие се договорија за исклучително поволни услови што гарантираат дека заемот од 18 милијарди евра нема да ја стави Украина во „јама за пари“.
Рокот на отплата доспева во рок од 35 години, што е најдолготрајниот заем што ЕУ ѝ го дала на Украина. На условите за заемот од 18 милијарди евра е додадена нова карактеристика: субвенцијата – каматата наместо Украина да ја плаќаат земјите на ЕУ – се активира во случај да се спроведат реформи или, на јазикот на документот, „во случај на усогласеност со политичките предуслови“. ЕУ ќе го проверува секоја година.
Затоа, во случај Украина да откаже некои клучни реформи во иднина, ризикува да го изгуби правото на заем без камата. Според меморандумот, во тој случај ЕУ треба да престане со субвенционирањето на каматата.
Сѐ уште поделби околу можниот влез во НАТО
Минатата година Киев реагираше на руската анексија на четири украински региони со објавување изненадувачка, брза кандидатура за приклучување кон воената алијанса на НАТО. Постојните членки Полска, Романија, Словачка, Чешка, Естонија, Летонија, Литванија, Црна Гора и Македонија ја поддржаа кандидатурата.
Но, очигледно, шефот на НАТО, Јенс Столтенберг, се оддалечи од поддршката, додека американскиот советник за безбедност Џејк Саливан рече дека апликацијата треба да се одложи.
Ова беше повод аналитичарите да потенцираат пет причини зошто Украина, најверојатно, нема да му се приклучи на НАТО во скоро време.
1. Приклучувањето на Украина во НАТО би ризикувало поширока војна
Да се биде во војна ја комплицира сликата. Според членот 5 од договорот за колективна одбрана на НАТО, ако една земја-членка биде нападната, сите други мора да го сметаат ова за напад врз себе и да му помогнат на својот сојузник. Ова значи дека ако Украина му се приклучи на НАТО додека сè уште е во војна со Русија, ќе се активира членот 5.
2. Членството во НАТО „не е неопходно“ за Украина
НАТО веќе е посветено на Украина. Заедно со десетици милијарди евра воена и финансиска помош од поединечни земји-членки на НАТО, самата алијанса обезбедува огромна поддршка за Украина.
3. Украина „не е подготвена“ за членство во НАТО
Пред да влезат во НАТО, земјите мора прво да исполнат одредени економски, политички и воени стандарди.
Според професорот Џон Вилијамс, професор на Универзитетот во Дурам, специјализиран за меѓународна политика, војна и суверенитет, Украина останува „добар начин“ за исполнување на овие критериуми за членство, укажувајќи на „проблеми“ со „демократските институции“ и „антикорупциските процеси“ во земјата.
Обидот на Украина за пристап во Европската Унија (ЕУ) се соочува со слични тешкотии, со загриженост околу тоа дали ќе ги исполни стандардите и очекувањата на Унијата.
4. Тешко е да се натераат сите членки на НАТО да ја поддржат кандидатурата на Украина
Според правилата на НАТО, нови членки можат да бидат примени само ако се согласат сите 30 членки. Ако некој не се согласува, може да го попречи целиот процес.
Шведска и Финска се соочија со ова при нивните барања за членство во НАТО, кога Турција поднесе првични приговори.
На ист начин, Унгарија може да се покаже како проблем за кандидатурата за членство на Украина. Земјите, кои делат копнена граница, имаат долготраен спор за правата на украинското малцинство што зборува унгарски јазик. Од 2017 година, кога Украина го направи украинскиот јазик задолжителен во основните училишта, Унгарија постојано го блокираше обидот на Украина да се интегрира и во НАТО и во ЕУ.
Во 2008 година, и Париз и Берлин ги блокираа обидите на Украина и на Грузија да ѝ се приклучат на Алијансата, додека во февруари 2022 година – само една недела пред специјалната операција – германскиот канцелар Олаф Шолц рече дека членството на Украина не е на масата.
5. Приклучувањето на Украина во НАТО би било „пропагандна победа“ за Путин
Од избувнувањето на војната во Украина, Путин ја промовираше линијата дека Русија е загрозена од НАТО. Тој рутински го оправдуваше воениот влез во Украина за да ја ослободи Русија од оваа закана, за која тврди дека е опасност за територијалниот интегритет на Русија.
Доколку Украина се приклучи на интегрираниот одбранбен план на НАТО, воени експерти укажуваат дека тоа би вклучувало поставување западни трупи и воени бази на украинска територија.
Барем досега претставници на НАТО и западни политичари постојано јасно ставаа до знаење дека војната во Украина е конфликт меѓу Киев и Москва, а американскиот претседател Џо Бајден рече дека нема да ја вовлече Алијансата во поширок конфликт околу Украина.
Подготвил: Mарјан Велевски
