Американски „Њујорк тајмс“ тврди дека Кина и Иран склучиле сојуз што ги поткопува напорите на администрацијата на Трамп да го принуди Техеран одново да седне на преговарачка маса преку строги санкции. Но дали Иран долгорочно може да биде задоволен од сојузништвото со Кина?
Весникот „Њујорк тајмс“ неодамна објави наводен конечен договор меѓу Иран и Кина. Според весникот, Иран и Кина тивко подготвија убедливо економско и безбедносно партнерство што ќе го расчисти патот за милијарди долари кинески инвестиции во енергетиката и другите сектори, поткопувајќи ги напорите на администрацијата на Доналд Трамп да ја изолира иранската влада поради нејзините нуклеарни и воени амбиции. Партнерството, детално опишано на 18 страници од предложениот договор до кој дошол „Њујорк тајмс “, би го проширило огромното присуство на Кинезите во банкарството, телекомуникациите, пристаништата, железниците и во десетици други проекти. За возврат, Кина би добила редовно и евтино снабдување со иранска нафта во наредните 25 години, според еден ирански функционер.
Потребна е претпазливост со ваквите информации. Прво, не е невообичаено за одредени групи да циркулираат измамнички документи за да се обидат да го засрамат иранскиот режим. Сепак, во иранскиот печат има доволно чад во изминатите 18 месеци за да се знае дека постои вистински пожар. Второ, иако „Њујорк тајмс“ го толкува договорот како насочен отпор против администрацијата на Трамп, иранскиот печат појаснува дека договорот со Кина датира од вториот мандат на претседателот Махмуд Ахмадинеџад, што всушност се совпаѓа со администрацијата на претседателот Барак Обама.
Иранските конзервативци веќе долго време пуштаа пробни балони во домашната јавност во однос на иранскиот потег кон Кина. И покрај тоа што веќе не е достапен на Интернет, на 21 јули 2018 година, еден од најистакнатите конзервативни весници во Иран, „Исламска Република“, објави уреднички коментар со наслов „Правилно толкување на политиката ’ниту Исток, ниту Запад’.“ „Ниту Исток, ниту Запад“ беше еден од слоганите на револуционерниот лидер, ајатолахот Рухолах Хомеини за зајакнување на иранската независност, конкретно од САД и Советскиот Сојуз, но пошироко од која било надворешна сила. Само неколку недели откако кинеската воена делегација се состана со иранскиот командант на копнените сили, весникот, сепак, тврдеше дека е неопходно преиспитување на иранската стратегиска филозофија.
– Без разлика дали за време на царевите или на Советскиот Сојуз, оние што се против зајакнување на нашите односи со Русија велат дека на Русија не може да ѝ се верува и затоа велат дека не треба да се движиме кон политика на гледање кон Истокот. Исто така, можно е да се види истиот аргумент за негирање на зајакнувањето на односите со Кина во забелешките и списите на противниците на политиката за гледање кон Исток – се вели во коментарот.
Свртувањето кон Кина исполнува често несреќен ирански историски образец што ѝ претходи на Исламската Република. Кога Иран е слаб или се чувствува експлоатирано од надворешните сили, се свртува кон другите земји што се надева дека се заинтересирани да ги балансираат силите за кои Техеран смета дека неправедно го напаѓаат. Во средината на 19 век, на пример, кога британското и руското царство воено се приближувале до иранските граници, персискиот лидер Насир ал-Дин Шах се обратил до Австро-Унгарската Империја да создаде модерна воена академија зада се модернизира војската на земјата.
Во следните децении, и Русија и Британија се свртеа кон експлоатациски отстапки, што е еквивалент на должничката дипломатија што Кина денес ја практикува. За да ја вратат финансиската независност, иранските лидери се свртеа прво кон Белгија, а потоа, во 1912 година, кон САД. Иран тогаш сметаше дека двете земји се мали и дека малку е веројатно да се мешаат во внатрешните работи на земјата. Додека Британците и Русите заговараа да го избркаат американскиот финансиски експерт што ги реформира иранските финансии, САД го одржуваа својот независен, незаинтересиран углед уште неколку децении, на крајот испраќајќи нов експерт за да му помогне на Иран да ја врати својата финансиска независност.
Реза Шах, таткото на Мохамед Реза Шах, кого Хомеини на крајот ќе го протера, го следел истиот пример кога се обидел да се обрати до Германија, акција што ги натерало Британците да ја присилат неговата абдикација во 1941 година, за време на Втората светска војна.
Со подемот на Студената војна, Вашингтон не го задржа незаинтересираниот пристап што прво го привлече Техеран кон него. Особено по пучот во 1953 година, САД сѐ повеќе и повеќе се вклучуваа во внатрешните работи на Иран. По 1979 година, американското регионално присуство стана цел на ирански заговори, параноја и на легитимна загриженост. Некои ирански лидери ја поддржуваа идејата за поцврст однос со Русија, додека обичните Иранци гневно реагираа на каков било поцврст сојуз со Москва.
Оттука, Иран се свртува кон Кина. Додека иранските власти ја поздравија помошта на Кина за развој на иранската нанотехнологија, за надградба на иранската ракетна програма и за обезбедување на иранската морнарица со пристанишни капацитети за време на нејзините повремени пловидби во Пацификот, каков било договор меѓу иранската влада и Кина да дозволи долгорочен закуп на иранска територија ќе предизвика бес кај иранскиот народ и кај поголемиот дел од иранските политичари. Врховниот водач Али Хаменеи и неговите сојузници може да се обидат да го спроведат договорот, но со тоа ризикуваат да го загубат легитимитетот. Некои ирански лидери можеби гледаат на договорот во Кина како на удар не само на САД и Британија туку и на Русија, но веќе постои сомнеж не само меѓу иранската јавност туку и меѓу иранските власти за тоа дали придобивките од договорот од Кина ги надминуваат ризиците за иранскиот суверенитет. Конечно, секогаш кога иранската влада е на една карта со некоја нова сила, тоа завршува лошо за Иранците. Хаменеи можеби не го гледа тоа, но обичните Иранци го гледаат.
Вистинскиот проблем за САД не е дека Кина ќе почне да го поддржува Иран во ОН. На крајот на краиштата, без разлика дали гласа за или против, Кина честопати прави како што сака. Наместо тоа, тоа е ако Хаменеи и претседателот Хасан Рухани склучат со Кина долгорочен договор пред смртта на Хаменеи (смрт што може да предизвика масовни протести против режимот, па дури и вртење на многу Иранци кон Западот), поагресивен Пекинг може истовремено да се обиде да ги спроведе своите цели воено или да го поткопа закрепнувањето на Иран по смртта на Хаменеи со должнички стапици. Кина е за домашно мешање во Иран на ист начин како што тоа го правеа САД пред половина век. Можеби ова е главоболка за некоја идна американска администрација, но ќе биде уште една трагедија за иранскиот народ, кој копнее да биде слободен и оставен на мира.
