Откако еден од најпознатите балони-животни на Џеф Кунс падна и се скрши на неколку парчиња, уметницата од Њујорк Елка Крајевска доби идеја за музеј на спасена уметност
На 24 декември 2008 година, еден од најпознатите балони-животни на Џеф Кунс, едиција што вклучуваше 25 см долго црвено куче, падна и се скрши на неколку парчиња. Пет месеци подоцна, откако скулптурата и штетата беа разгледани, осигурителната компанија „AХA арт“ заклучи дека поправката на скулптурата би била поскапа од самата скулптура. АХА комплетно го исплати уметникот, проценувајќи го делото како „комплетна загуба“. Парчињата од скршеното балон-куче беа транспортирани во голем магацин на АХА, каде што се наоѓаат уште стотици други уништени уметнички дела.
Во мај 2009 година, истиот месец кога скулптурата на Кунс официјално излезе од уметничкиот пазар, уметницата од Њујорк Елка Крајевска разговарала со својата сосетка Розалинд Џозеф (која во тоа време работела во AХA, во секторот за односи со јавност) за овие магацини наменети за т.н. спасување уметност. Крајевска била заинтригирана од концептот на деградација на она што некогаш било уметничкото дело на објект без вредност поголема од материјалите искористени за негово создавање. Како реакција на тоа, таа доби идеја за музеј на спасена уметност, место каде што овие претходни уметнички дела ќе можат да најдат нов живот во разговорите и филозофските прашања што ги предизвикуваат: Што го дефинира уметничкото дело? Како ја одредуваме неговата вродена вредност? Постои ли такво нешто како објективна вредност?
Во текот на следните три години, Крајевска го регистрира својот Институт за спасување на уметноста (ИСУ), запозна луѓе од AXA, го посети нивниот магацин и, во соработка со Универзитетот за архитектура, планирање и зачувување на универзитетот „Колумбија“, можеше да обезбеди подарок од околу 40 оштетени парчиња за колекцијата на институтот. На крајот на 2012 година, ИСУ ја отвори својата прва изложба „Не е уметност повеќе“, во галеријата „Артур Рос“ во Колумбија, во која се наоѓа нејзината неодамна стекната колекција на уништена уметност. Меѓу делата се најдоа и искинатата слика од Александар Дубуисон и скршеното балон-куче на Кунс.
Иако Kрајевскa е уметница, таа повеќе го смета ИСУ како едукативна алатка или средство за поттикнување дискусија, наспроти уметнички проект. Таа вели дека вредноста на прикажувањето на спасената уметност е всушност тема на разговорот: „Тоа нѐ тера да размислиме и да разбереме што може да биде уметноста и како се чувствуваме во врска со тоа“.
Метју Вагстаф, долгогодишен асистент на Крајевска, се согласи.
– Овие нешта се наоѓаат во пресекот на толку многу области на експертиза – вели тој.
Ограничениот статус на овие оштетени дела привлекува интерес не само од уметноста и од осигурувањето туку и од пошироката сфера на правото, економијата, социологијата, филозофијата, па дури и литературата. (Во романот на Бен Лернер од 2014 година, „10:04“, постои Институт за уништена уметност, инспириран од ИСУ.) Вагстаф додава дека постои мала „необичност во делата“, како и „степен на достапност до нив“, и покрај осигурувањата што го регулираат нивниот статус.
Неуметност на турнеја
Уште од првата изложба на ИСУ, колекцијата тргна на турнеја низ светот. Секоја изложба е различна, но сите тие имаат неколку заеднички нешта: Посетителите се охрабруваат да комуницираат и да ги допираат објектите; секој објект е прикажан на количка за движење, така што луѓето можат да го преуредуваат изложбениот простор како што сакаат, а ако сакаат да дознаат повеќе за поединечните објекти, посетителите можат да разгледуваат низ папки со документи, декларации за вкупна загуба и трансфери на сопственост.
На најновата изложба на ИСУ во мексиканскиот музеј на уметност на Запопан, Вагстаф изјави дека музејското обезбедување има проблеми со фактот што гледачите мораа да ја допрат уметноста и да се вклучат во неа. Тоа оди против основното правило на музејот.
– Го зедов Кунс во рака и одеднаш бев опкружена од обезбедувањето, кое ми кажуваше да го спуштам – се сеќава Крајевска.
Чуварите го повикале директорот на музејот, што предизвикало дискусија за значењето на изложбата. Крајевска го сакала тоа.
– Има разиграност околу концептот на она што го цениме – вели таа.
На крајот Крајевска и обезбедувањето беа компромитирани: посетителите можеа да ја допрат уметноста, но прво мораа да побараат дозвола.
Не се работи само за музејските чувари, кои се вознемирени за колекцијата на ИСУ, гледајќи како посетителите допираат слики со своите прсти или, пак, ги ставаат рацете низ нивните дупки. Шпедитерите исто така се загрижени.
– Превозот е проблематичен зафат. Постои страв дека кога ќе се реангажирате, ќе ја вратите вредноста назад, така што никогаш нема осигурување на пратката. Вие на нештото ќе му ја отстраните монетарната вредност, а потоа луѓето ќе се обидуваат да му ја вратат – вели Вагстаф.
На секој чекор, Крајевска и Вагстаф се обидуваат да не дозволат кое било дело од колекцијата на ИСУ да добие вредност. Тоа е една од деветте полиси на ИСУ, кои колективно се читаат како еден вид манифест. Првата политика е слична на изјавата за мисија: „ИСУ е рај за целата уметност, која е официјално прогласена како целосна загуба, отстранета од циркулацијата на пазарот на уметноста и ослободена од обврската за постојано вреднување и разменливост“. Важен дел од ова ослободување е отстранувањето на името на изведувачот од објектот. (На крајот на краиштата, потписот на уметникот создава вредност.)
Седмата полиса вели: „Потписот на регулаторот го исполнува и го поништува потписот на уметникот“. Во понатамошните напори за ослободување на оштетените дела, кога ИСУ ја покажува својата колекција, насловите на парчињата ги наведуваат бројот на предметот, материјалите, историјата на штетата и поранешниот уметник и насловот – на пример, ВРИ 0015: материјали: алуминиум, порцелан; големина: 10 „x10“ x 3“; штета: 12/24/2008, уништена во пад; барање: 05/11/2009; вкупна загуба: 20.05.2009; производство: 1995; уметник: Џеф Кунс; наслов: „Црвен балон пес“, Ед“. 51/66.
Прифаќање промени и шанса
Неизбежно, парчињата во колекцијата на ИСУ се подложени на понатамошна штета, а на Крајевска ѝ се допаѓа како тие се менуваат со текот на времето. Колекцијата вклучува изработен диптих цртеж што луѓето имаат тенденција да го размачкуваат со прстите додека го држат в раце; а кога потоа допираат друг објект, тие оставаат отпечатоци од барут и на нив. Ова ги поврзува гледачите со предметите, но исто така ги поврзува објектите еден со друг на многу уникатен начин. Крајевска ги документира овие понатамошни деградирања во деталните извештаи за индивидуалните предмети што ги задржува во своето студио. Таа ги гледа како живи предмети, а нејзината документација е историја на нивниот живот. Помеѓу сите прецизни документи за активностите и колекциите на ИСУ постои еднакво силен елемент на шанса за проектот. Крајевска е првата што признава дека ИСУ е формиран во исклучително среќни околности: сосетката што случајно работела во „АXA арт“; неверојатниот ентузијазам за проектот на тогашната извршна директорка на „AXA арт“, Кристијен Фишер; првичната подготвеност на универзитетот „Колумбија“ да го поддржи. Случајните средби не застанаа таму. Бен Лернер пишуваше за фикционализирана ИСУ, бидејќи на Крајевска ѝ се допадна како тој ја опиша уметноста во својот прв роман „Напуштајќи ја станицата Аточа“ (2011) и го повика да зборува за нејзиниот нов проект. Вагстаф се сретнал со Крајевска, бидејќи неговиот пријател имал студио веднаш до нејзиното. Повеќето од патувањата на ИСУ се резултат на куратори што бараат да позајмат одредени предмети или целата колекција. И во коренот на институтот постои неверојатна случајност за тоа како биле оштетени предметите.
Во блиска иднина ИСУ ќе има повеќе шанси. Во мај, од „Колумбија“ ја известиле Крајевска дека колекцијата на ИСУ ќе мора да се исели од нивниот простор за складирање до крајот на годината, па сега Крајевска и Вагстаф бараат други решенија – вклучувајќи го и нивниот сон за пренесување на целата колекција во постојан салон на брод. Крајевска е страсна морнарка, па проблемите со складирањето и испораката ќе бидат решени наеднаш. Плус, како што истакна Вагстаф, поморското осигурување ги одбележа првите денови на осигурување, па пловењето низ меѓународните води значи уште поголемо ослободување за колекцијата.
Со текот на времето, Вагстаф стана фасциниран од самата идеја за осигурување, која има за цел да го предвиди она што не може да се предвиди.
– Ние сме соочени со нешта што ја надминуваат нашата способност да ги смениме. Има необичност кај луѓето што се обидуваат да се справат со катастрофа на овој сув јазик – вели Вагстаф.
Нови вредности
Минатата есен Крајевска ја подготвуваше колекцијата на ИСУ за испорака во Мексико, кога наиде на неотворена кутија од оригиналната испорака на дела од 2012 година од магацинот на AXA. Внатре таа најде голем златен приврзок, на кој имало брадесто лице и голема вдлабнатина, како резултат на очигледен пад. Потписот сè уште бил читлив: Пикасо.
Во тој период, Тереза Патриша Окуму, жената што се искачи на Статуата на слободата на 4 јули 2018 година, во знак на протест поради одвоеноста на семејствата на мигранти на границата меѓу САД и Мексико, беше прогласена за виновна за вршење федерални злосторства. Додека Окуму се подготвуваше за изрекување на казната, Крајевска работеше на специјален проект на ИСУ, за кој таа изјави дека ќе им овозможи на младите студенти што се подготвуваат за колеџ во хуманитарните науки да комуницираат со нивниот инвентар по сопствени услови, но и дека Патриша изгледа како совршена врска со заедницата за таа програма. Кога Kрајевска дозна дека судијата може да биде поблаг со казната за Окуму ако постои можност за нејзино вработување, таа брзо ѝ напиша писмо со понуда за работа пред да биде изречена казната.
Крајевска се појави на Федералниот суд минатиот март на судењето на Окуму, носејќи го приврзокот на Пикасо околу својот врат, за среќа. Окуму избегна затворска казна и ѝ беше изречена условна казна. За Крајевска, ова беше доказ дека приврзокот добил нова „културна вредност“. Впрочем, тој не бил „вистински Пикасо“ со години.
